Winterverwachting 2018-2019 – belangrijke veranderingen

Inmiddels is de (weerkundige) winter al een paar weken onderweg. En nu de kortste dagen er alweer aankomen, is het interessant om te kijken hoe de signalen van onze eerdere winterverwachting ervoor staan! In deze blog kijken we vooruit naar het hart van de winter, en dus vooral naar hoe we ervoor staan t.o.v. wat we in onze officiële winterverwachting hebben geschreven. Daarbij ook een video-update over de winterverwachting-ontwikkeling vanaf de (kunst)sneeuw op de pistes in Ischgl (onderaan dit bericht)!

Al op 1 oktober kwamen we met de officiële winterverwachting van dit jaar. Daarin keken we o.a. naar de afgelopen zomer, de sneeuwbedekking in Rusland, de stratosfeer, zeewater temperatuur afwijkingen en de weermodellen. In deze blog een kijken we naar de gevolgen van de extreem warme en droge zomer – het leek namelijk even dat door de droge herfst er wel effecten zouden zijn voor komende winter. Verder kijken we naar de sneeuwbedekking in Rusland. Tot slot komt in de video afwijkingen in de zeewatertemperatuur naar voren. Daarbij ligt de nadruk op de Middellandse Zee, want dat zeewater was namelijk een belangrijk teken voor de winter in de Alpen. En in de video kijken we ook even kort naar de weermodellen.

Opschudding in de bovenkamer – SSW op komst?

Maar we beginnen even in de bovenkamer van de atmosfeer – de stratosfeer. En dan mer specifiek keken we naar de kans op een plotselinge stratosferische opwarming (Sudden Stratospheric Warming; SSW). Een SSW zorgt voor een grotere kans op koude-uitbraken in de weken na de SSW.

In de winterverwachting zeiden we nog dat de kans op een zogenaamde Sudden Stratospheric Warming kleiner is deze winter dan normaal. Maar de werkelijkheid lijkt anders: er is een goede kans dat we eind december een SSW krijgen. In een blog op 9 december kwam dit al kort aan bod. Meer over de mogelijke SSW komt later deze week of begin volgende week in een nieuwe blog.

Een zeer droge herfst na een extreem droge zomer

Dat we een extreem hete en droge zomer achter de rug hebben zal men niet meer snel vergeten. Alleen in de officiële winterverwachting hadden we ook benoemd dat deze extreme zomer geen gevolgen heeft voor de winter…

Maar toen kwam de herfst, en die verliep ook nog eens extreem droog. In de herfst viel namelijk in De Bilt tussen 1 september en 30 november maar iets meer dan 113 mm. Daarmee staat de herfst op de zevende plaats van droogste herfsten ooit in De Bilt sinds 1900. En dan zouden de gevolgen voor de winter misschien toch groter kunnen worden dan gedacht…

Dat zit zo: door de droge zomer en herfst bleven de rivieren ver onder hun normaal peil. De Rijn bij Lobith behaalde zelfs een nieuw record voor laagste waterstand ooit gemeten!

In de herfst stonden de rivieren extreem laag, zoals ook de IJssel in Zutphen. Foto: Sander Wels (genomen in oktober).

Maar dat is niet het enige –  ook de bodems waren veel droger dan normaal. En vooral de droge bodem had invloed kunnen hebben op de winter.

Om dat te begrijpen is het belangrijk om te weten hoe energie van de zon wordt ‘verdeeld’ in de bodem. Dat zit zo: een deel van de energie (straling) van de zon gaat zitten in verdamping van vocht, en een ander deel gaat zitten in opwarming.

Overdag zorgt dat op een zonnige winterdag voor het volgende: als de bodems droger zijn dan normaal, gaat er minder energie naar verdamping. Dit is omdat er minder water beschikbaar is dat kan verdampen. Daardoor gaat meer energie zitten in de warmtestroom. Het resultaat: op zonnige winterdagen wordt het overdag bij droge bodems warmer dan bij natte bodems. Dat geldt vooral als de zon weer krachtiger wordt, dus wat later in het winterseizoen.

In de nacht zit het iets anders. Dan gaat het vooral om de hoeveelheid vocht in de atmosfeer. In een heldere nacht koelt de aarde af door uitstraling naar de atmosfeer. Als de atmosfeer vochtig is, gaat dat minder efficiënt. Denk maar eens aan de laatste ijskoude nacht die je hebt meegemaakt: in die nacht is de lucht normaal gesproken heel droog.

En hoe heeft dit dan weer invloed op de winter? Het is vooral van belang in rustig weer met hogedrukgebieden. Als we onder de vleugels van een hogedrukgebied zitten, blijft de lucht vaak lang op een plek hangen. Wanneer die lucht boven een droog landoppervlak blijft hangen, kan de lucht vooral in heldere nachten meer afkoelen dan als de lucht vochtig is. En dit verlies aan warmte kan vooral vroeg in het winterseizoen niet goed gecompenseerd worden door de ‘zwakke’ zon.

Kortom: bij hogedruk en helder weer zijn bij droge bodems koudere nachten te verwachten. En later in het seizoen wat warmere dagen overdag.

Dit soort Franse toestanden zagen we ook in Nederland deze zomer en herfst! Foto: Marcel Vaessen, Gulpen (genomen in de zomer).

Gevolgen… verdampt!

Het is mogelijk: iets meer dan één week nattigheid begin december heeft alles veranderd. Een deel van de droogteperikelen zijn in ieder geval tijdelijk voorbij – en dan gaat het vooral om de droge bodems. Daarnaast is het peil van de Rijn rap gestegen naar een niveau dicht bij normaal. Resultaat: de mogelijke invloed die de droogte zou kunnen hebben gehad, is in korte tijd flink verminderd. Kortom, de droge zomer- en herfst gaan toch waarschijnlijk weinig gevolgen hebben voor komende winter, tenzij er weer een langdurige droge stabiele periode aanbreekt.

Sneeuwbedekking Rusland

In de winterverwachting uitgegeven in oktober hadden we het ook over de sneeuwbedekking in Rusland. Hierbij is niet per se de grootte van het sneeuwdek van belang, maar eerder de aangroei. Kortgezegd is de theorie dat hoe sneller het sneeuwdek aangroeit, hoe groter de kans op koude-uitbraken is. Hier is nog wel veel wetenschappelijke discussie over – of de theorie ook in de praktijk werkt. Meer over de theorie lees je in onze winterverwachting van oktober!

De sneeuwbedekking voor 31 oktober en 30 november in 2017 en 2018 kun je vinden in het figuur hieronder. Kijken we naar de verschillen in 2017 en 2018 voor 31 oktober en 30 november, dan zijn de verschillen die er zijn vrij klein. Er zijn weliswaar wat details anders, maar in grote lijnen is de sneeuwbedekking ongeveer gelijk.

Ook als we kijken naar de aangroei tussen eind oktober en eind november zijn weinig verschillen te vinden tussen 2017 en 2018 te vinden. Kortom, op basis van de aangroei van de sneeuwbedekking ten opzichte van vorige winter kunnen we weinig zeggen over komende winter.

Sneeuwbedekkingskaarten voor Rusland en omgeving voor (linksboven) 31 oktober 2018; (rechtsboven) 31 oktober 2017; (linksonder) 30 november 2018 en (rechtsonder) 30 november 2017. Hoewel er wel verschillen te vinden zijn, zijn ze niet overtuigend.

Video – Belangrijke ontwikkelingen Middellandse Zeewater, en een blik op de weermodellen

Tot slot kijken we nog naar een interessante ontwikkeling in de Middellandse Zee in de video. Het Middellandse Zeewater was een van de belangrijke factoren voor komende winter. Wat er veranderd is zie je hieronder! En we kijken nog even kort naar de weermodellen.