Advertentie



 

Inmiddels is november alweer begonnen, en is ook de eerste serieuze sneeuw gevallen in de Alpen. Oftewel: de winter komt steeds dichterbij! In deze editie van de winterverwachting-serie kijken we omhoog naar de bovenkamer van de atmosfeer. Afgelopen winter zorgde namelijk opschudding in deze bovenkamer – een zogenaamde Plotselinge Stratosferische Opwarming (Sudden Stratospheric Warming; SSW) – voor een pittige koude-uitbraak eind februari en begin maart. In deze blog kijken we (na een korte uitleg over SSW’s) even terug op die ‘perfecte SSW’. En natuurlijk komt ook de vraag aan bod of we deze winter ook weer hulp krijgen van de bovenkamer om een winterse periode te brengen!

Een eeuwigheid geleden?

Door de extreem warme en droge zomer lijkt het alweer een eeuwigheid geleden – maar toch hebben we eind februari en begin maart van dit jaar nog een bijzonder koude periode gehad. Zo koud, dat begin maart op veel plaatsen geschaatst kon worden! Niet alleen bij ons was het koud, maar ook de rest van West-Europa kreeg te maken met zeer koud weer. Langs de oostkust van Engeland viel ook tot veel sneeuw. De koude periode kreeg in veel landen extreme namen, maar de Finnen dachten daar toch anders over 😉.

De winterse periode eind februari en begin maart kreeg veel extreme namen. De naam van de Finnen was nog het meest ‘extreem’ 😉. Bron: Reddit.

De koude periode werd indirect veroorzaakt door een gebeurtenis die een paar weken eerder plaatsvond in de hogere atmosfeer. Daar vond namelijk rond 12 februari een zogenaamde Plotselinge Stratosferische Opwarming plaats (Sudden Stratospheric warming; SSW). Om te begrijpen wat dat inhoudt, eerst even een korte introductie.

Korte introductie

Om te begrijpen wat een SSW is, is het eerst belangrijk om te begrijpen hoe de atmosfeer er ‘normaal gesproken’ uitziet. De atmosfeer bestaat uit een aantal luchtlagen. De belangrijkste luchtlaag voor ons is de onderste 10 km van de atmosfeer (dus van de grond tot 10 km hoogte). Deze luchtlaag wordt de troposfeer genoemd. In deze luchtlaag gebeurt al ons ‘weer’ – daarin ontstaan alle stormen, regenbanden, hogedrukgebieden en lagedrukgebieden die voor ons het weer bepalen.

Boven deze luchtlaag, die zich uitstrekt van 10 tot ongeveer 30 km hoogte, is het normaal gesproken juist heel rustig. Deze luchtlaag heet de stratosfeer. Het is daar normaal zo rustig, omdat de temperatuur toeneemt met de hoogte; het wordt dus warmer hoe hoger je komt. Dat wordt ook wel stabiel genoemd.

Toch is het ook weer niet helemaal rustig in de stratosfeer. En dat is omdat zich daar elke winter een groot

Geopotentiale hoogte op ongeveer 30 km hoogte op 1 februari 2018. De geopotentiale hoogte is te zien als een maat voor de luchtdruk op ongeveer 30 km hoogte. Op 1 februari was de situatie vrij ‘normaal’ met een poolwervel die precies boven de Noordpool lag. Bron data: NCAR-Heranalyse (Reanalysis)

Het interessante aan SSW’s is dat ze niet alleen maar de ‘bovenkamer’ beïnvloeden. Ze zorgen vaak ook voor veranderingen in weer aan de grond! Zo is er een grotere kans op koude-uitbraken enkele weken tot anderhalve maand na een SSW. Voor winterweer in Nederland is het dan wel belangrijk dat de koude-uitbraken de goede kant uitkomen.

Perfectie in 2018

Het leuke is dat de SSW van 2018 een ‘perfect’ voorbeeld was. Dat was een zeer krachtige SSW, waarna er ook een koude-uitbraak kwam die zorgde voor winterweer in Nederland. Tijdens deze SSW zelf brak de poolwervel in twee kleine stukken. Deze stukken werden van de Noordpool weggeduwd. Hieronder gaan we in op hoe dit in zijn gang ging. Dit doen we met het figuur hieronder. Dat figuur geeft een idee geeft van de luchtdruk op 30 km hoogte – midden in de stratosfeer dus.

De SSW ging als volgt: op 1 februari (linksboven in figuur hieronder) was er nog weinig aan de hand. Er lag een poolwervel precies boven de Noordpool. Dit is een normale situatie. Een aantal dagen later, op 10 februari, lagen de kaarten er al heel anders bij (rechtsboven). Twee hogedrukgebieden ontwikkelden zich; eentje boven Europa en de ander boven oost-Rusland (de H’s op het kaartje). Deze probeerden de poolwervel (‘L’) in twee stukken te splijten. Vervolgens kunnen we op 12 februari zien (linksonder) dat de hogedrukgebieden inderdaad de poolwervel wisten te splijten. Een vrij sterk deel van de poolwervel lag toen boven de VS, en het andere deel lag boven west-Rusland. De hogedrukgebieden waren samengesmolten en hebben de pool ‘veroverd’. Uiteindelijk zien we op 16 februari (rechtsonder) dat beide stukjes van de ‘poolwervel’ nog verder verzwakt zijn.

Geopotentiale hoogte op ongeveer 30 km hoogte op 1 februari 2018. De geopotentiale hoogte is te zien als een maat voor de luchtdruk op ongeveer 30 km hoogte. De plaatjes laten de ontwikkeling van de SSW in februari mooi zien. Bron data: NCAR-Heranalyse (Reanalysis)

Koude-uitbraak in Nederland

Het gevolg van deze SSW was uiteindelijk 3 weken later in Nederland te merken. Na een redelijk normale februari schoot de temperatuur eind februari flink onderuit. Van 28 februari tot en met 2 maart volgden zelfs 3 ijsdagen op rij! IJsdagen zijn dagen waarop de maximumtemperatuur niet boven het vriespunt uitkomt in De Bilt.

Na een ‘normale’ februari volgde vanaf 25 februari een flinke koude periode. Vanaf 28 februari kwamen zelfs 3 ijsdagen voor! Bron data: KNMI

En komende winter dan?

Natuurlijk is de vraag nu of we na de ‘perfecte’ SSW van 2018 dit jaar weer een SSW kunnen verwachten. Hierover kunnen we naar twee dingen kijken. Het eerste (en het meest simpele) is kijken naar wat er ‘normaal’ gebeurt. Normaal gesproken komt er gemiddeld twee keer per 3 jaar een SSW voor. Oftewel: er is gemiddeld een kans van 2 op 3 dat we dit jaar een SSW krijgen. Maar we kunnen beter…

Als we namelijk een stapje verder gaan, kunnen we de kans op een SSW komend jaar nog wat preciezer vaststellen. Dat kunnen we door te kijken naar de zogenaamde Quasi-Biennial Oscillation (QBO). In het kort zegt de QBO iets over de windrichting in de stratosfeer in de tropen. Het klinkt misschien niet logisch dat een tropisch fenomeen invloed heeft op de poolwervel in de Noordpool, maar toch is dat wel zo!

Het zit namelijk zo: als de QBO negatief in de winter, dan is de kans op een SSW ergens in de winter groter. Andersom is bij een positieve QBO de kans op een SSW juist kleiner.

Het fijne aan de QBO is dat we al maanden van te voren kunnen verwachten wat de QBO in de winter gaat worden. Dit is omdat de QBO heel regelmatig is. Zo konden we in de winter van 2017-2018 al ver van te voren aan zien komen dat de QBO negatief zou worden. In 2018 was er een negatieve QBO. En uiteindelijk kwam er dus ook een SSW.

Dit jaar is de QBO begonnen met een harde stijging van negatief naar positief. Verwacht wordt nu dat de QBO positief is komende winter. Dat betekent dus een kleinere kans op SSW’s dan normaal komende winter. Oftewel: de kans op SSW’s komende winter is een stuk kleiner dan 2 op 3.

De QBO is een heel regelmatige schommeling. In 2018 was deze negatief, en vond ook een SSW plaats. Komend jaar wordt de QBO positief, en is dus de kans op een SSW kleiner dan normaal. Bron data: NOAA.

Blijven hopen

Met de positieve QBO is de kans op een SSW dus kleiner dan normaal. Daarom is de kans op winterweer door een SSW dus ook kleiner dan normaal. Gelukkig hebben we lang niet altijd een SSW nodig om tot winterweer te komen – er zijn nog genoeg andere wegen die tot winterweer kunnen leiden!

Hoe het zit met de andere factoren die iets kunnen zeggen over komende winter lees je in de winterverwachting! Daarin onder andere meer over de link tussen ongewoon warm zeewater van de Middellandse Zee en kansen op een natte winter.

Meer interessante achtergrondartikelen over komende winter:

Join Alpenweerman community:

JOIN US, wordt sponsor of partner van Alpenweerman.nl.  Neem geheel vrijblijvend contact met ons op via info@alpenweerman.nl.

Meer weer en foto’s vind je op Facebook  en/of TwitterOok zijn we natuurlijk blij met steun in de vorm van LIKES en FOLLOWS.

(Visited 4.970 times, 1 visits today)
Advertentie

5 Reactie op “Winterverwachting 2018-2019: Hulp vanuit de bovenkamer?”

  • Bertil Blaas
    3 november 2018 at 16:21

    Dank je wel, Super interessant !!! Afwachten maar en hopen op winter.
    Groeten Bertil.

  • Johann
    3 november 2018 at 18:05

    Duidelijk Lars! Mooi en begrijpelijk uiteengezet! Interessant ook wat de andere signalen uit de “bovenkamer” de komende tijd gaan laten zien! Mi nu allemaal nog wat prematuur mbt ontwikkelingen van SPV en de teleconnecties Gr J

  • Annemarie Peters
    3 november 2018 at 18:11

    Leuk, leuk deze uitleg! Ik heb vorig jaar al iedereen die het wilde horen uitgebreid geïnformeerd over het fenomeen SSW. Ook degenen die het niet wilden horen trouwens 😀. Veel mensen keken me aan alsof ik ze niet meer op een rijtje had! Wacht maar tot het over een paar weken koud gaat worden!!!! Dan denken jullie nog wel aan me!! 😂😂
    Hoe leuk is het dat ik iedereen nu weer kan uitleggen over het fenomeen QBO!! Ik hou er van!! Maar wel een winter met veel sneeuw en ijs hè!!

  • Alice
    4 november 2018 at 09:24

    Mooi stuk Lars! Na een lange ochtendwandeling met onze viervoeter snel een kop koffie maken en dan eerst Alpenweerman lezen. Dat is mijn vaste ochtendritueel.
    En dan nu toch maar hopen dat Vadertje Winter ons niet zal vergeten. Of het winterweer nu van het noorden of oosten komt maakt mij niet uit. Wat ik graag wil is heel veel sneeuw en natuurlijk een mooie gladde ijsvloer.

    En toen kwam ‘Paulus Pietsma’ opeens met zijn winterverwachting:

    https://www.telegraaf.nl/nieuws/2755038/piet-paulusma-zeer-koude-winter-in-aantocht

    We gaan het zien. Ik hoop vurig dat hij gelijk krijgt!

    Fijne zondag nog en hartelijke groet,
    Alice

    • Remco Mienis
      4 november 2018 at 11:36

      Dag Alice, Dat is een heerlijk ochtendritueel die je daar hebt. Houden zo;
      We gaan het inderdaad zien wat de weergoden voor ons in petto hebben. Ook wij hopen op een sneeuwrijke en koude winter, voor de Alpen en de Benelux. We gaan het vervolgen.

      Groet,

      Remco

Comments are closed.

 

Advertentie

Val Thorens

Beste skioord 2023: Val Thorens

Val Thorens is zojuist voor de 8e keer uitgeroepen tot beste skigebied ter wereld. Val Thorens ligt op een hoogte van 2.300 m en is daarmee het hoogst gelegen skioord van Europa. Als eerste geopend (in november) en als laatste gesloten (in mei), biedt het skiërs een enorm speelterrein voor een onvergetelijke vakantie. Lees meer

Advertentie

SnowWorld

Wintersport in SnowWorld

Skigebied SnowWorld is hét Nederlandse skigebied met vijf skidorpen. De skiliften draaien tot ’s avonds laat en er valt voor jong en oud veel te beleven. Skiën, snowboarden, klimmen en après-skiën. Skigebied SnowWorld biedt de ultieme wintersportervaring bij jou in de buurt. Lees meer

Advertentie

Wintersportboeken

Boeken over wintersport

Of je nu nog aan je eerste afdaling moet beginnen of al een doorgewinterde liefhebber van skiën bent? Ook jij vindt hier vast het juiste boek over wintersport. Zorg dus dat je tijdens een wintersport volop van de sneeuw geniet dankzij een goede voorbereiding en inspiratie. Zo zijn er boeken over de juiste technieken en trainingen en de beste je ski-uitrusting. Bestel hier