Iedereen wordt wel blootgesteld aan UV straling. Straling van de zon bestaat uit licht, warmte en UV straling. Er bestaan verschillende UV types: UVA, UVB en UVC. Zodra zonlicht onze atmosfeer bereikt wordt vrijwel alle UVC en ongeveer 90% procent van de UVB straling geabsorbeerd door de ozonlaag, waterdamp en CO2. UVA daarentegen wordt minder beïnvloed door de atmosfeer. De UV straling die het aardoppervlak bereikt bestaat daarom vooral uit UVA en voor een deel UVB.

Invloed op UV straling

De UV straling wordt door een aantal factoren veroorzaakt. De eerste is de zonhoogte. Hoge hoger de zon aan de hemel staat, hoe hoger het UV stralingsniveau. Hierdoor kan het UV gehalte dus variëren gedurende de dag en door het jaar heen. Het is zelfs zo dat 60% van de UV straling binnenkomt tussen 10 en 14 uur. De hoogste waardes worden bereikt rond het middag uur en dan vooral in de zomermaanden. De tweede factor die een rol speelt is dan ook de breedtegraad. Hoe dichter bij de evenaar, hoe hoger het UV gehalte omdat de zon gedurende de dag loodrecht boven je staat.

Daarbij speelt ook de wolkenbedekking een rol van betekenis. UV waardes zijn het hoogst op wolkeloze dagen met blauwe luchten. Echter ook wanneer er bewolking is kunnen UV waardes hoog zijn. Door scattering en reflectie kan het voorkomen dat het totaal aan UV straling zelfs soms hoger uitvalt. Ook is het zo dat 90% van het UV door lichte bewolking kan dringen. Aan de andere kant kan schaduw van gebouwen en vegetatie het UV wel met 50% of meer reduceren. Maar via weerkaatsing vanuit de omgeving kan er dus nog steeds een deel van de straling jou bereiken, ook al sta je in de schaduw. De mate waarin UV straling geflecteerd kan worden hangt af van het soort oppervlak. Zo kan bijvoorbeeld verse sneeuw zelfs 80% van het zon verbrandende UV reflecteren.

Ook hoogtemeters hebben invloed op het UV. Hoe hoger, hoe dunner de atmosfeer en hoe minder UV straling kan worden geabsorbeerd. Met elke 1000m toename in hoogte neemt de hoeveelheid UV straling met 10 tot 12% toe. Verder is ook ozon erg belangrijk.

Tot slot speelt ozon nog een belangrijke rol. Ozon absorbeert namelijk veel van de schadelijke UV straling die anders het aardoppervlak zou bereiken. Ozonwaardes variëren door het jaar heen en soms ook op de dag zelf . Het gat in de ozonlaag heeft dan ook als gevolg dat er meer UV straling het aardoppervlak kan bereiken.

Risico’s UV straling op de mens

Dat we UV straling ontvangen staat dus eigenlijk wel vast, maar wat zijn de risico’s voor mensen? Er zijn mensen die (bijna) nooit verbranden, terwijl anderen na 10 minuten al rood worden. Wanneer mensen UV licht ontvangen maakt de huid pigmentcellen (Melanin) aan en wordt de huid wat dikker. Beiden beschermen wat meer tegen UV licht. Alleen zijn deze processen wel een teken van beschadiging van de huid. Het huidtype speelt dan ook een belangrijke rol in hoeverre iemand gevoelig is voor verbranden. De WHO onderscheid 6 typen huid. Type I en II zijn huiden die snel verbranden, maar niet bruin kleuren achteraf. Type III en IV zijn huidtypen die soms of zelden verbranden in de zon, maar wel bruin kleuren. Type V en VI zijn huiden die van nature al bruin zijn. Type I en II zijn de huiden waar relatief vaker huidkanker voorkomt. Mensen die van nature een donkere huid hebben, hebben meer beschermend pigment Melanin. Dit verlaagd het risico op huidkanker. deze mensen zijn niet helemaal immuun voor schade van UV straling. UV straling kan ook schade aan de ogen en het immuun stelsel veroorzaken. Beide gevolgen zijn niet afhankelijk van het type huid.

De ogen hebben van nature al wenkbrauwen en wimpers als bescherming. Alleen is deze niet voldoende onder een zonnebank of sterke reflectie vanaf de grond. Sterke reflectie kan veroorzaakt worden door sneeuw, water of licht zand. Na langdurige blootstelling (meerdere uren) kan het ooglid of oogbal ontstoken raken. In het ergste geval treedt dan zogenaamde ‘sneeuwblindheid’ op. Dit is op het moment zelf pijnlijk, en gevaarlijk als je nog moet lopen in de bergen, maar op lange termijn niet schadelijk. Echter is bij veel blootstelling aan UV licht een verhoogd risico tot staarvorming op latere leeftijd.

Maar wat ook steeds meer in onderzoeken naar voren komt is de relatie met UV licht en een verminderende werking van het immuun systeem. Deze verminderde werking kan samen hangen met het voorkomen van huidkanker. Dit is iets wat het immuun systeem kan doen, mits niet verzwakt. Wanneer het immuun systeem is verzwakt, dan is de kans om ziek te worden ook groter.

Soms ontkom je er echter toch niet aan om uit de zon te blijven. Zoals mensen die de bergen in trekken. Op grotere hoogte neemt de sterkte van het UV licht alleen maar toe. Per 1000 hoogtemeters neemt de UV-factor al snel met 10% toe. Als er op een zomerse dag in het dal een UV-index van 7 wordt gemeten, kan deze op de gletsjer van 3000 meter hoger al 9.4 zijn. Samen met de koudere lucht bovenin wordt het nog eens extra verraderlijk. UV licht en warmte gaan niet hand in hand. Voeg dit alles samen met het feit dat verse sneeuw 80% van de UV straling kan weerkaatsen en je hebt een verraderlijk risico van UV straling die toeneemt met de hoogte. Vandaar dat mensen tijdens wintersport ook al rood kunnen kleuren. Zeker in de lente als de zon al wat sterker wordt.

De ‘zonnige kant’ van UV straling

Moeten we dan minder naar buiten, nooit meer in de zon komen? Er zitten inderdaad behoorlijk wat risico’s aan te veel UV straling voor de mens. Maar er is ook een ‘zonnige’ kant van UV licht. Zo maakt UVB licht vitamines aan in ons lichaam. Eén daarvan is vitamine D. Deze zorgt er onder andere voor dat bacteriën efficiënter worden bestreden door het immuun systeem. Ook lijkt het tegen diverse soorten kanker te kunnen helpen.

Maar UV straling zorgt ook dat wij endorfine aanmaken als mensen. Dit stofje geeft mensen een gelukkig gevoel.

Daarnaast drijft UV licht diverse processen in de natuur en chemie aan. Eén daarvan is UVB en -C, die volledig door de ozonlaag wordt tegengehouden. Samen met zuurstof zorgen deze UV stralen voor een voorzichtige opbouw van stratosferisch ozon. Deze beschermt ons mensen juist weer van teveel schadelijke UV straling.

Tot slot moeten klimmers nog rekening houden met degradatie van kunststof touwen door UV licht. Door ze uit de zon te bewaren voorkom je al veel slijtage (ook niet in de auto in de zon aangezien een deel van het UV licht daar doorheen gaat).

UV-Index

De UV-index wordt vaak gebruikt om de intensiteit van de UV straling aan te geven. De waardes van deze index variëren van 0 tot 11+. Hoe hoger het index getal, hoe groter het gevaar voor de huid en de ogen, en hoe sneller dit kan gaan.

Bij 1-2 is vaak nog geen bescherming nodig. Bij waardes tussen 3-7 wordt aangeraden schaduw op te zoeken rond het middaguur, zonnebrand en een zonnebril te gebruiken. Bij waardes boven 8 moet vermeden worden buiten te zijn rond het middag uur en absoluut bedekkende kleding, bril en hoofdeksel moet gebruiken. Verder is het echter zo dat voor de UV-index ronde getallen worden gebruikt, maar de waardes kunnen natuurlijk erg wisselen door omgevingsfactoren en afwisselende bewolking op korte tijdschaal.

Bescherming tegen UV straling

Binnen zitten tijdens de middaguren kan een effectieve bescherming zijn. Alleen ben je niet volledig veilig als je achter glas zit. UV-B gaat niet door glas en daardoor kun je niet verbranden. Maar UV-A doet dit wel. Als binnen zitten geen optie is, dan is zonnebrand een effectief middel om jezelf te beschermen. Een indicatie voor de sterkte van zonnebrand is de SPF (Sun Protection factor). Deze factor geeft aan hoeveel langer iemand in de zon kan blijven zonder te verbranden wanneer zonnebrand niet gebruikt zou worden. Daarnaast geeft de factor ook aan hoeveel UV straling er wordt tegengehouden. Dit varieert van 50-98% bij een SPF van 2 en 50. Belangrijk is om te weten dat SPF 30 niet twee keer zo sterk is als SPF 15! Zo houdt SPF 15 ten opzichte van SPF 30, 93.9% van het zonlicht tegen in plaats van 96.7%. Tot slot is het goed om te weten dat de SPF alleen tegen UVB straling bescherming biedt en niet tegen UVA.

Voor de ogen moeten brillen met een UV400 keurmerk beschermen volgens het oogfonds 100% tegen UV licht beschermen. Wel moet de zijkant ook enigszins afgesloten zijn om te voorkomen dat het via de zijkanten in de ogen komt. Daarnaast is er nog een CE-keurmerk. Deze geeft aan hoeveel licht er tegengehouden wordt. Er zijn 5 categorieën. 0 adsorbeert 20% van het licht. Het oogfonds adviseert in de zomer minimaal categorie 3, welke 75% filtert. Categorie 4 filtert 92-97% van het UV licht tot 380 nm, en kan in de bergen uitkomst bieden als je de hoogte in gaat. Let er wel op dat deze niet altijd op mogen tijdens het autorijden omdat ze teveel van het licht wegnemen.

Een andere, zeer belangrijke, beschermer is onze eigen ozonlaag. De ozonloog speelt nog een belangrijke rol in UV licht. Zo houdt de ozonlaag zoals eerder aangegeven veel van de straling tegen. Echter door ‘gaten’ in de ozonlaag wordt minder UV licht tegengehouden. In Australië maakt men zich dan ook zorgen over dikte van de ozonlaag en huidkanker. Dit speelt ook in Europa.

Kortom, UV straling is in het principe gevaarlijk voor de mens. Maar we hebben het ook nodig voor een aantal stoffen om aangemaakt te worden, zoals vitamine D. Ook is UV straling cruciaal voor chemische en natuurlijke processen. We kunnen niet zonder dus, maar we kunnen ons wel zoveel mogelijk beschermen waar nodig en mogelijk. Zeker wanneer men de bergen in trekt in de zomer. En zoals met veel zaken geldt, geniet ervan maar met mate.

Copyright: Roy Molenaar en Maarten Minkman.