De straalstroom is een krachtige wind op ongeveer tien kilometer hoogte. Er zijn verschillende straalstromen actief op de wereld. Zowel op het zuidelijk en noordelijk halfrond, als bij de Evenaar en op de Noord- en Zuidpool. Op deze pagina wordt voornamelijk gesproken over de straalstroom op het noordelijk halfrond, welke voor ons van belang is.

De straalstroom
De ligging van de straalstroom is belangrijk voor het voorspellen van het weer. De straalstroom kronkelt van west naar oost in de hogere atmosfeer. Het is een gebied van enkele honderden kilometers breed en een paar kilometer hoog waar de wind sterker is dan windkracht 11 (meer dan 100 kilometer per uur). De straalstroom is over het hele noordelijk halfrond actief, maar op enkele plaatsen onderbroken. De lengte van deze windrivier in de bovenlucht varieert tussen de 1000 en 3000 kilometer. Soms is deze zo zwak dat de definitie straalstroom niet meer wordt gebruikt. De ligging van drukgebieden is hiervoor bepalend. In andere gevallen wordt de stroming heel krachtig. Dan worden windsnelheden van boven de 400 kilometer per uur gemeten.

Aanvoerweg van depressies
De straalstroom op onze breedtegraad heet ook wel de polaire straalstroom. Het is de grens van de koude lucht in het noorden en de warme lucht in het zuiden. Doorgaans is de straalstroom op een weerkaart herkenbaar aan een langgerekt front dat van Europa naar de Verenigde Staten trekt. Dit noemen we het polaire front.Langs de straalstroom ontstaan ook geregeld gevechten tussen deze luchtmassa’s. Regengebieden en randstoringen die hier mee samenhangen gebruiken de straalstroom vervolgens als een soort geleiderails. Bij een krachtige straalstroom vliegen de systemen over de weerkaart. De ligging van de straalstroom bepaalt of een depressie die op de Atlantische Oceaan opduikt naar Noorwegen of Frankrijk trekt. Wanneer de straalstroom in de buurt van ons land is, krijgen we meerdere regengebieden na elkaar te verwerken met regen en wind.

Straalstromen zijn ontdekt in de tweede Wereldoorlog
Aan het bestaan van de straalstroom werd voor het eerst gedacht in 1939 door Carl-Gustaf Rossby van de weerdienst in de Verenigde Staten. Piloten van B-29 vliegtuigen die op de Grote Oceaan (Pacific) vlogen, constateerden in de tweede wereldoorlog het daadwerkelijke bestaan. Doordat ze tegen de straalstroom invlogen haalden ze de verwachtte aankomsttijden niet en raakten ze in brandstofnood. Tegenwoordig zoeken vliegtuigen deze straalstroom op om brandstof te besparen. Andersom vermijden ze juist deze straalstroom als ze terugvliegen.

Rossby-golven
De Amerikanen maken elke dag een straalstroomverwachting voor de luchtvaart. Dit is vooral nodig omdat de straalstroom in sterkte verandert en nooit op een vast plek aanwezig is. Zo kan een straalstroom flink gaan kronkelen. Deze golven noemen weerkundigen Rossby-golven. Bij het ontbreken van Rossby-golven hebben we een strakke straalstroom. Depressies komen snel op ons af, maar bij flinke Rossby-golven ontstaan zulke slingers dat de snelheid eruit gaat. Dit noemen we een blokkade. Wanneer blokkades lang stand houden ontstaat stabiel weer. In de winter hebben we dan veel kou weer en in de zomer warmte.

Het waarnemen van de straalstroom
De straalstroom is op de hoogteweerkaarten goed te zien. Hiervoor kijken we naar de hoogtelijnen op bijvoorbeeld het 500 hPa-vlak. De hoogtelijnen geven in decameters aan waar de druk 500 hPa is. In Nederland is deze op het voorbeeld hiernaast 554 decameter. Wanneer deze hoogte varieert op korte afstand, liggen de lijnen dicht bij elkaar. Hier is vermoedelijk de straalstroom aanwezig. In dit geval over IJsland en Scandinavië. Boven Spanje is een blokkade voor de straalstroom ontstaan. Deze blokkeert de weg over Midden-Europa. De weersvoorspelling zou in de winter regen en warmte voor Noord Europa inluiden en kou voor de Benelux.

Vanaf de grond is de straalstroom waarneembaar aan Cirrusbewolking. Maar dan moet je wel weten dat deze stroming net boven je is. Ook vanuit satelliet of Space Shuttle is de straalstroom herkenbaar. Op de linkerfoto is Cirrusbewolking zichtbaar in een straalstroom. Soms ontstaan golfvormige wolken. Aan de vorm zijn deskundigen in staat de snelheid van de straalstroom uit te rekenen. Op de middenfoto is de subtropische straalstroom te zien boven Saudi Arabië. 

Bijzonderheden: Bij het begin en het einde van een straalstroom kan de buiigheid worden geactiveerd. Reden is de toename van de turbulentie. Bij de uiteinde blaast de straalstroom veel lucht in een relatief klein gebied. Dit geeft onrust en verticale luchtbewegingen worden versterkt. Onrust ontstaat ook bij de ingang. Dan heeft de straalstroom juist een aanzuigende werking. De 2e straalstroom wordt de subtropische straalstroom genoemd. Deze bevindt zich in de subtropen en is in de zomer meestal niet aanwezig of niet goed te zien. Vaak geeft die straalstroom ook minder bewolking, waardoor hij vaak aan de aandacht ontsnapt. De straalstroom is terug te vinden op ongeveer acht kilometer hoogte.