Uitgebreide analyse: opwarming bovenkamer en kans op SSW

In de uitgebreide analyse kijken we naar de klap (opwarming) van de poolwervel. Daarna volgt een korte analyse waarom we kunnen zeggen dat de kans op een opwarming vrij groot is. En tot slot kijken we kort naar de achtergrond van de kans op een SSW in december.

Een overzicht van de opwarming en kans op een SSW in december, en mogelijke gevolgen voor de winter, lees je hier! Deze blog bouwt voort op de blog in de link.

De klap van de poolwervel in beeld

Om te kijken hoe de poolwervel de komende dagen een flinke klap krijgt, kijken we naar de weerkaarten in de bovenkamer. We kijken naar naar weerkaarten van het Amerikaanse (globale) weermodel GFS op ongeveer 30 kilometer hoogte. Dat is ongeveer het midden van de stratosfeer. De kaartjes laten ‘luchtdruk’ (officiëel geopotentiale hoogte) zien in zwarte lijnen, en de temperatuur in blauwe/rode kleuren.

Het is nu belangrijk om in het achterhoofd te houden dat de kaartjes alleen een berekening zijn. Ze laten dus een mogelijke oplossing zien, en zijn dus geen garantie voor wat gaat gebeuren. Straks komen we terug over hoe zeker de berekeningen zijn.

Op dit moment is er nog weinig aan de hand. De poolwervel ligt met haar kern mooi boven de Noordpool. De temperatuur in de poolwervel ligt rond de -60 tot -80 graden. Dat lijkt extreem koud, maar voor de poolwervel zijn dit heel normale temperaturen. Bij een SSW verwachten we gebieden met heel ‘hoge’ temperaturen (tot het vriespunt aan toe). Dat zien we nu niet terug.

Geopotentiale hoogte op 10 hPa (maat voor luchtdruk op 30 km hoogte; zwarte lijnen, in kilometers) en temperatuur (kleuren; in graden Celsius) op 20 november 2019 01:00 uur lokale tijd, volgens het GFS-weermodel (run 19 november 13:00 lokale tijd).

Kijken we 10 dagen vooruit, dan zien we dat de poolwervel een beetje is ‘weggeduwd’ richting Rusland. Nog steeds is de temperatuur in de poolwervel behoorlijk koud, en er zijn ook nog geen tekenen van een ‘opwarming’.

Geopotentiale hoogte op 10 hPa (maat voor luchtdruk op 30 km hoogte; zwarte lijnen, in kilometers) en temperatuur (kleuren; in graden Celsius) op 30 november 2019 13:00 uur lokale tijd, volgens het GFS-weermodel (run 19 november 13:00 lokale tijd).

Vervolgens maken we nog een stap van 3 dagen. Dan is het 5 december, en zijn de meeste pieten druk met het rondsjouwen van pakjes voor Pakjesavond.

Op die dag is de poolwervel weer teruggetrokken richting de Noordpool. Maar de poolwervel is ook een stuk kleiner geworden. En we zien ook duidelijk dat een enorme opwarming plaatsvindt nabij Rusland. De temperatuur schiet daar omhoog naar waarden rond het vriespunt. Dit is een teken dat de poolwervel een flinke klap krijgt. Als de opwarming hevig genoeg is en lang genoeg doorzet, kan dat leiden tot een SSW. Dan verdwijnt de poolwervel helemaal.

Geopotentiale hoogte op 10 hPa (maat voor luchtdruk op 30 km hoogte; zwarte lijnen, in kilometers) en temperatuur (kleuren; in graden Celsius) op 5 december 2019 13:00 uur lokale tijd, volgens het GFS-weermodel (run 19 november 13:00 lokale tijd).

Hoe groot is de kans op een opwarming, en op een SSW?

Allereerst gaan we kort in op de kans op een opwarming zoals het GFS-weermodel laat zien. Daarna kijken wat dat betekent voor de kansen op een SSW later in december.

De opwarming

De opwarming die het GFS-weermodel laat zien begint ongeveer 12 dagen vooruit. Voor deze termijn kunnen we nog net iets zeggen over het weer de bovenkamer. Dit is omdat de verwachtingen in de stratosfeer iets betrouwbaarder dan weersverwachtingen aan de grond. Gemiddeld kun je tot 1 tot 2 weken vooruit iets zeggen over het weer in de stratosfeer (1) We zitten nu dus rond de grens van wanneer we nog iets over de stratosfeer kunnen zeggen. Dus daarmee lijkt de opwarming vrij onzeker.

Maar er zijn toch tekenen om te kunnen zeggen dat de opwarming er vrij zeker gaat komen. Het GFS-model laat al verschillende berekeningen achter elkaar de opwarming zien. Een tweede belangrijke graadmeter is dat de opwarming hoger in de atmosfeer (op 50 km hoogte) eerder lijkt te beginnen (ongeveer 9 dagen vooruit). De opwarming op deze hoogte wordt niet alleen getoond door het GFS-weermodel, maar ook het ECMWF-weermodel; een Europees weermodel dat betrouwbaarder is dan het GFS-model. Hierbij moet wel gezegd worden dat het ECMWF-model de kracht van de opwarming op 50 km hoogte iets heeft afgebouwd.

Alles tezamen lijkt het waarschijnlijk dat er een opwarming in de stratosfeer gaat komen, die de poolwervel een klap geeft. De grootte van de opwarming is voorlopig nog vrij onzeker.

Een ‘officiële’ SSW

De kans op een plotselinge stratosferische opwarming is voor de komende 15 dagen zeer klein. De klap die de poolwervel waarschijnlijk krijgt is waarschijnlijk nog niet sterk genoeg om de poolwervel ‘kapot’ te krijgen. En daarmee ook een officiële SSW te veroorzaken.

Wel lijkt de kans op een officiële SSW richting midden-december aanwezig, omdat de poolwervel door de eerste klap verzwakt wordt. Hoe groot de kans precies is, is nu nog lastig in te schatten.

Kortom: een SSW in de komende 15 dagen is onwaarschijnlijk. Daarna neemt de kans op een SSW in december toe.

Meediscussieren over deze interessante periode in de bovenkamer en de mogelijke gevolgen voor het weer aan de grond later in december en januari? Ga dan snel naar ons forum!

Referentie:

(1): Domeisen, D. I. V., Butler, A. H., Charlton‐Perez, A. J., Ayarzagüena, B., Baldwin, M. P., Dunn‐Sigouin, E., et al ( 2019). The role of the stratosphere in subseasonal to seasonal prePart I: Predictability of the stratospherediction. Journal of Geophysical Research: Atmospheres, 124. https://doi.org/10.1029/2019JD030920