Actie in de bovenkamer - de poolwervel wankelt
Huur nu je ski’s online bij ALPINRESORTS.com met tot 65% korting. Gebruik code SNOWREPUBLIC5 voor 5% extra korting!
De dagen zijn bijna op hun kortst, de zon is de grote afwezige, en de regen komt soms met bakken uit de hemel. Kortom, de weerkundige herfst – nee blijkbaar toch de weerkundige winter – is al even onderweg. De winter is normaal ook de periode dat de poolwervel in de bovenlucht op zijn sterkst is – maar ook gevoelig wordt voor klappen. Binnenkort gaat de poolwervel dan ook haar eerste ‘tik’ krijgen van het jaar! Is deze tik krachtig genoeg om gevolgen voor het weer bij ons aan de grond te hebben? Of is dat nog te voorbarig?
Zeer waarschijnlijk kun je je begin maart 2018 nog wel herinneren – een groot deel van Nederland stond toen op de schaats en het was ook nog eens bitterkoud. Deze koude periode werd (deels) veroorzaakt door het afbreken van de poolwervel op 14 februari 2018. Dat wordt ook wel een Plotselinge Stratosferische Opwarming (Sudden Stratospheric Warming; SSW) genoemd. Bij een dergelijk evenement breekt de poolwervel niet alleen af, de temperatuur in de bovenlucht (stratosfeer, tussen 10 en 30 km hoogte) stijgt met gemiddeld 30 graden in een paar dagen tijd (!). Vandaar ook de term ‘Opwarming‘ in de naam Plotselinge Stratosferische Opwarming.
Meer uitleg over wat deze fascinerende gebeurtenissen zijn lees je hier!
De eerste klap
Op dit moment is de poolwervel nog vrij stabiel, en ligt ook nog ‘netjes’ boven de Noordpool. Maar over ongeveer 10 dagen krijgt de poolwervel een ‘klap’. Dan wordt de poolwervel van de Noordpool af geduwd in de richting van Siberië (zie het kaartje hieronder – de beweging van de poolwervel, aangegeven met de witte ‘L’, van 14 naar 19 december). Dit gebeurt door een hogedrukgebied (aangegeven met een zwarte ‘H’) in de stratosfeer wat zich nestelt in de buurt van Canada.
Alleen… het is nog niet de ‘genadeklap’, want de poolwervel blijft nog intact. Dit is te zien op het kaartje doordat de blauwe kleuren die horen bij de poolwervel (de ‘L’) niet minder blauw worden als de poolwervel weggeduwd wordt. En daarmee is het maar de vraag of deze ‘klap’ ook voor grotere kansen op winterweer kan zorgen.
Een hogedrukgebied (de ‘H’ op het kaartje hierboven) duwt vanuit de Verenigde Staten langzaam de poolwervel (aangegeven met ‘L’) in de richting van Siberië en uiteindelijk in de richting van Europa. Maar de poolwervel blijft voorlopig nog vrij intact.
Het belang van ‘van de plaats duwen’ of ‘splijten’
Of de ‘klap’ voor grotere kansen op winterweer zorgt, is onder andere afhankelijk van wat er met de poolwervel gebeurt. Bij de komende ‘klap’ wordt de poolwervel van de plaats geduwd, en niet in tweeën gespleten. Bij de SSW van februari 2018 werd de poolwervel wel in tweeën gespleten (zie kaartje met beschrijving hieronder). Dit verschil heeft gevolgen kansen op koude-uitbraken na de ‘klap’.
Dat zit zo: een verplaatsing of splijting zorgt vaak in de periode van 0-60 dagen na het evenement voor een grotere kans op koude-uitbraken ergens in Europa, Azië of de VS. Maar er is een belangrijk verschil: de kans op koude-uitbraken is in de regel groter na een splijting van de poolwervel dan na een verplaatsing van de poolwervel. Kortom: de kans op koude-uitbraken na de verplaatsing van de poolwervel die er aan komt, is kleiner dan normaal.
Een voorbeeld van een ‘echte’ SSW in februari 2018. De poolwervel werd in dit voorbeeld in twee delen gespleten. Toen zorgden twee hogedrukgebieden – aangegeven met een ‘H’ – dat de poolwervel – de witte ‘L’ in twee delen werd gespleten. Eentje kwam boven Canada te liggen, en de andere in de buurt van Turkijke. Verder valt op dat de twee delen van de poolwervel ook nog eens flink verzwakten.
Is de aankomende klap wel groot genoeg?
Een tweede verschil tussen de ‘klap’ nu en de SSW van februari 2018 is de ‘grootte’ van de klap. Een goede maat voor de ‘grootte’ van de klap is de gemiddelde wind op 60 graden noord (zo noordelijk als mid-Noorwegen ongeveer) en 10 hectopascal (omgerekend ongeveer 30 km hoogte). Als deze wind sterk is en uit het westen komt, dan is dat een teken van en sterke poolwervel. De poolwervel is namelijk een groot lagedrukgebied boven de pool waaromheen normaal gesproken een sterke wind van west naar oost staat.
Maar als de wind omkeert, en juist van oost naar west gaat waaien, dan is gemiddeld sprake van een hogedrukgebied boven de Noordpool. De wind waait om een hogedrukgebied boven de polen van oost naar west. Dat is een teken dat de poolwervel is ‘weggevaagd’.
En dat is ook de gedachte achter de maat die hierboven beschreven is. Als de wind omklapt van west naar oost, is de poolwervel dus ‘weggevaagd’. Dan spreken we van een Plotselinge Stratosferische Opwarming.
Het verschil tussen de klap van februari 2018 en de klap die er nu aankomt is het volgende: bij de klap (SSW) van februari 2018 was de wind omgekeerd van west naar oost op 14 februari. De poolwervel werd op die datum dus niet alleen gespleten, maar ook enorm verzwakt (zie eerder kaartje hierboven). Bij de aanstaande ‘klap’ lijkt dit niet te gaan gebeuren: de gemiddelde wind verzwakt wel flink, maar klapt niet om van west naar oost. De poolwervel blijft dan ook nog redelijk intact. Dan spreken we ook niet van een officiële SSW.
En dat betekent…
Alles samen nemend komt er dus wel een klap aan voor de poolwervel. Alleen het gaat hier dus om een geval van ‘wegduwen’ van de poolwervel en niet een ‘splijting’. Verder blijft de poolwervel ook nog redelijk intact. Dat was niet het geval in februari 2018.
Het gevolg is dat de kans op koude-uitbraken door de ‘verplaatsing’ van de poolwervel niet veel toeneemt de komende twee weken. Er is dus wel zeker een kans op koude-uitbraken, maar de kans is niet veel groter dan normaal.
Mocht de poolwervel na deze eerste ‘tik’ nóg een stevigere klap krijgen, dan kan het zomaar zijn dat de poolwervel wel flink gaat verzwakken. Dan zou de kans op winterweer erna inderdaad flink toenemen. Sommige berekeningen zeggen inderdaad dat er een kans is dat dat gaat gebeuren. Maar die berekeningen laten dat pas over 15 dagen gebeuren op zijn vroegst – en daarom moeten we die berekeningen voorlopig met een grote korrel zout nemen.
We blijven het in ieder geval voor je volgen!
Afgestudeerd meteoroloog op de Wageningen Universiteit. Inmiddels ook werkzaam als meteoroloog. Daarnaast onderzoek gedaan over het weer in de stratosfeer en de gevolgen daarvan op het winterweer in Nederland.
2 Reactie op “Actie in de bovenkamer – de poolwervel wankelt”
Comments are closed.
Zeer interessant artikel wederom Lars over de Belangrijke Poolwervel
Daar sluit ik me bij aan, mooie achtergrond info en erg realistisch geschreven.