Tik poolwervel eind oktober - gevolgen voor rest winter?

Nu de winter weer voor de deur staat, heeft zich in de bovenkamer weer een nieuwe poolwervel gevormd. De opstart ging dit jaar echter verre van vlekkeloos. Heeft dat gevolgen voor de rest van de winter?

De maand november is alweer gestart. Oftewel: de winter staat weer bijna voor de deur! Zoals Roy beschreef in het Alpenbericht laat Koning Winter zich deze week in de Alpen goed van zich horen.

In deze blog leggen we de focus nog wat hoger dan de Alpen. In de bovenkamer van de atmosfeer zien we namelijk dat de lucht ook weer ‘winterklaar is’. Daar heeft zich namelijk volgens schema weer een poolwervel gevormd. Maar… de poolwervel bleek eind oktober een verre van frisse opstart te hebben gehad. Op Social Media riep dit de vraag op of dit ook gevolgen heeft voor de poolwervel in de rest van de winter. Een interessante vraag, die we in deze blog proberen te beantwoorden!

Het is alweer een tijd geleden dat de poolwervel, de stratosfeer, en een plotselinge opwarming van de stratosfeer (SSW’s) in een blog aan bod kwamen. Wil je graag even een winterse ‘opfrisser’? Of ben je nieuw met dit onderwerp? Dan vind je hieronder een paar handige links!

• Een beknopte uitleg uit een eerdere blog: hier (lees vanaf ‘Korte introductie’)
• Beeldende beschrijving (met uitleg) van een SSW van 2018 uit een eerdere blog: hier
• Uitleg over een SSW met wat meer natuurkundige/technische achtergrond: hier

Geen frisse aanloop poolwervel eind oktober

Zoals in iedere herfst is ook dit jaar weer een poolwervel aanwezig ver boven de Noordpool. Maar het bleek dat deze poolwervel een verre van frisse start zou maken. Halverwege oktober werd namelijk duidelijk dat de poolwervel een eerste tik zou krijgen. Deze ‘tik’ is er ook gekomen. Niet een zodanige tik dat we van een volwaardige plotselinge stratosferische opwarming (Sudden Stratospheric Warming; SSW) kunnen spreken, maar wel een tik die vrij bijzonder is voor eind oktober.

Het gevolg was dat enkelen op Social Media zich afvroegen of deze tik ook gevolgen zou hebben voor de rest van de winter. Daarbij gaat het niet alleen om de sterkte van de poolwervel, maar ook om de kans op een SSW. Kortom: de vraag die we proberen beantwoorden is: heeft een ‘tik’ voor de poolwervel in oktober gevolgen voor de sterkte van de poolwervel en de kans op een SSW later in het seizoen?

What happened in oktober?

Voordat we op onderzoek uit gaan, kijken we eerst naar wat er eind oktober was gebeurd. Oftewel: waarom was de poolwervel eind oktober eigenlijk niet meer zo ‘fris’? Hieronder zien we wat er aan de hand is: de poolwervel lag eind oktober niet meer mooi boven de Noordpool. In plaats daarvan lag deze juist boven Siberië, een stuk van de normale plaats af.

Wat verder opvalt, is dat de tik niet hevig is. Dit is te zien aan het volgende:

1. Er heeft geen krachtige opwarming plaats gevonden. Dit is te zien aan dat er geen oranje kleuren zichtbaar zijn in de afbeelding hieronder. Bij een forse tik voor de poolwervel is dit wel het geval.
2. De poolwervel is nog duidelijk intact. Dit is te zien aan dat er nog veel witte lijnen om de kern van de poolwervel (‘L’) heen liggen.

Niet-frisse poolwervel eind oktober en de rest van de winter

Dan is het nu tijd om de vraag van deze blog te beantwoorden: heeft een tik voor de poolwervel eind oktober gevolgen voor de kracht van de poolwervel voor de rest van de winter? Deze vraag proberen we te beantwoorden met de grafiek hieronder. In deze grafiek kijken we naar het verschil tussen:

1. Jaren met een verzwakte poolwervel in de tweede helft van oktober (in blauw)
2. Het gemiddelde van de afgelopen ~50 winters (in oranje).

De periode 16-30 oktober is aangegeven met zwarte lijnen in het figuur hieronder.

Zoals te zien is in het figuur, ligt de blauwe lijn flink onder de oranje lijn in de laatste helft van oktober. Maar vanaf halverwege november liggen de lijnen weer redelijk netjes op elkaar. Dat betekent dat de kracht van de poolwervel in jaren met een verzwakte poolwervel in de 2e helft van oktober niet veel afwijkt van de kracht van de poolwervel in een gemiddeld jaar. Kortom: de kracht van de poolwervel in de rest van de winter wordt niet sterk beïnvloed door de verzwakking van de poolwervel eind oktober. Dit betekent waarschijnlijk ook dat de kans op een SSW later in het seizoen niet of nauwelijks beïnvloed wordt door de verzwakking van de poolwervel eind oktober***.

Nu weer ‘opgefrist’. Maar of dat blijft?

Inmiddels heeft de poolwervel weer haar frisheid teruggevonden. Deze is nu net zo sterk als deze in november behoort te zijn. Oftewel: de ‘dip’ in oktober is weer uit het geheugen van de poolwervel gewist. Deze dip kunnen wij dus ook weer uit ons hoofd wissen voor komende winter 😉

Toch betekent dit niet dat er ook niets te zeggen is over de poolwervel en de kansen op een SSW komende winter. Hier komen we binnenkort op terug in de jaarlijkse winterverwachting. Houd de site dus in de gaten!

Technische info en aannames onderzoek figuur

* Dit onderzoekje is tot stand gekomen door te kijken naar de zonaal gemiddelde (gemiddeld over een breedtegraad) zonale (west-oost gerichte) wind op 10 hPa hoogte (ongeveer 30 km) op 60 graden noorderbreedte (hier genoemd: u6010. De winters van 1970-1971 tot 2020-2021 zijn hiervoor in beschouwing genomen. De u6010 gemiddeld over de winters van 1970-1971 tot 2020-2021 (oranje lijn) is afgezet tegen de winters waarin de u6010 in de laatste helft van oktober meer dan 5 m/s onder het gemiddelde lag; dat zijn de winters van 1974-1975, 1980-1981 1993-1994, 2003-2004, 2006-2007 en 2007-2008. Bij grotere of kleinere afwijking van de wind t.o.v. het gemiddelde of een iets andere tijdsperiode veranderden de resultaten niet significant.

***De conclusies uit dit onderzoekje zijn niet helemaal hard te maken. Dit is omdat het onderzoekje slechts ongeveer 50 winters bevatte, waarvan er 6 een verzwakte poolwervel hadden eind oktober volgens de gebruikte definitie*. Anders gezegd: er zijn te weinig gegevens beschikbaar om de resultaten statistisch goed te kunnen beoordelen.

Daarnaast kan een verzwakte poolwervel in oktober wel de kans op SSW’s beïnvloeden, zelfs als de gemiddelde sterkte van de poolwervel niet verandert. Dit lijkt echter onwaarschijnlijk, omdat de poolwervel (na een verzwakking eind oktober) vanaf half november weer ongeveer net zo sterk is als een ‘gemiddelde’ poolwervel. Kortom: het lijkt erop dat de poolwervel halverwege november alweer de verzwakking eind oktober ‘vergeten’ is.