Nu minder sneeuw in de Alpen, straks gevaar voor de Rijn?
Huur nu je ski’s online bij ALPINRESORTS.com met tot 65% korting. Gebruik code SNOWREPUBLIC5 voor 5% extra korting!
Angstige artikelen in de vaderlandse media die reppen over mogelijk lage waterstanden later dit jaar in de Rijn vanwege het huidige sneeuwtekort in de Alpen. Wat is hier van waar? Gaan we dezelfde taferelen tegemoet als afgelopen zomer, met bijna de laagste waterstanden ooit en alle problemen van dien? Voordat ik hier antwoord op geef even terug naar de basis. Want hoe zat het ook alweer, is de Rijn een regen of gletsjerrivier?
Regen- vs. gletsjerrivier
“Een regenrivier is een rivier die volledig wordt gevoed door regen- en/of grondwater. Dit in tegenstelling tot gemengde rivieren en gletsjerrivieren. Kenmerkend voor een regenrivier is dat de waterstanden sterk kunnen wisselen. Een gletsjerrivier is een rivier die volledig wordt gevoed door het smeltwater van gletsjers. Dit in tegenstelling tot gemengde- en regenrivieren.”
Een regenrivier kent een zeer seizoenaal patroon met hoge afvoeren in de natte en koude winter en lage afvoeren in de warme drogere zomers. Een gletsjerrivier daarentegen is constanter met een lichte piek in de zomermaanden wanneer de meeste smelt plaatsvind en een verlaagde afvoer tijdens de wintermaanden.
Goed is te zien hoe de afvoer van de Maas (regenrivier) verschilt van die van de Rijn (gemengde-rivier) (afbeelding hieronder). Helemaal als je de bovenstroomse grafieken vergelijkt. De Rijn bij Basel laat een typische gletsjerrivier zien en de Maas bij Chooz nog steeds die van een regenrivier.
Sneeuwarmoede in de Alpen?
“Maar hoe zit het dan met de sneeuwsmeltpiek in het voorjaar?”, hoor ik u denken. Dit moet toch invloed hebben op de rivierafvoer? Dit klopt. Hierover later meer. Eerst moeten we weten hoe uniek de huidige situatie is en om hoeveel sneeuw of hoe weinig het eigenlijk gaat.
In de media is er volop aandacht voor de sneeuwarmoede. Hoewel de sneeuwarmoede deze winter bijzonder is, blijken er in het recente verleden winters te zijn die het zelfs nog slechter doen. Mijn collega Lars van Galen schreef deze week al een artikel over de huidige sneeuwsituatie en hoe uniek deze is >>
Laten we deze breder trekken en kijken naar de hoeveelheden sneeuw in de Alpen de afgelopen tientallen jaren. Hieronder is de gemiddelde sneeuwhoogte op Arosa weergegeven.
Te zien is hoe de hoogste sneeuwhoogten gemiddeld een halve maand later gehaald worden en de totale hoeveeheid sneeuw met ruim 20% afneemt. Daarnaast begint het smeltseizoen nu (1991-2020) ruim een maand eerder dan voorheen (1961-1990).
In de toekomst nog minder sneeuw
De Zwitserse weerdienst verwacht overigens met haar klimaatscenario’s voor 2060 nog eens een reductie van 40-50% in totale sneeuwhoeveelheden ten opzichte van nu.
Sneeuw en waterstanden Rijn
De vraag die nu rijst is, zien we dit ook terug in de gemiddelden van de afvoer in de Rijn? Het antwoord is Ja! Allereerst is de piek zelf korter maar krachtiger. Daarnaast is duidelijk dat de afvoer van de Rijn in het klimaatgemiddelde van 1991-2020 bijna een maand eerder piekt dan de smeltpiek in het klimaatgemiddelde van 1901-1990!
Verder zien we dat de natuurlijke variatie in de hoeveelheid neerslag en verdamping van water normaal gesproken ervoor zorgt dat de waterstanden hoog zijn aan het einde van de winter en lente, en het laagst aan het einde van de zomer en herfst. En dus ook dat de sneeuwsmelt uiteindelijk maar voor een klein deel verantwoordelijk is voor de afvoer van de Rijn. Veel belangrijker is de verdamping en de hoeveelheid regen.
Want hoewel de sneeuw afneemt neemt de regen net zo hard toe wat zich direct vertaald in hogere afvoeren van de Rijn in de wintermaanden.
Lage en hoge waterstanden en extreem weer
Veel banger moeten we dus zijn voor de neerslaghoeveelheden in het Rijn stroomgebied van Zwitserland via Duitsland naar Nederland. Extreme droogte zorgt simpel gezegd voor extreem lage waterstanden en extreme neerslag voor extreem hoge waterstanden (afbeelding hieronder). Het toekomstige klimaat, zo is de verwachting, zal zich grilliger gedragen met langere perioden van extreem weer.
Limburgse waterbom
De Rijnafvoer zal zich hier dan ook naar gaan gedragen. Vorig jaar heb ik hier ook al eens over geschreven naar aanleiding van de extreme hoeveelheid neerslag in het stroomgebied van de Maas en de overstromingen in Limburg.
Hetzelfde geld in essentie ook voor het stroomgebied van de Rijn. Deze ‘waterbom’ had ook meer in het stroomgebied van de Rijn kunnen vallen.
Klimaatadaptatie
Klimaatverandering zorgt er al met al voor dat we een verschuiving krijgen in de waterstanden van de rivieren over de seizoenen, met in de zomer meer droogte (lage waterstanden) en in de winter meer overstromingen (hoge waterstanden). De vraag is dus niet zozeer wat de veranderende rivierafvoeren gaan doen. Het is meer de vraag hoe we als mensen omgaan met de veranderende patronen. Bekend voorbeeld van onze aanpassing of ‘adaptatie’ is het project “Ruimte voor de rivier”. Maar de overstromingen in Limburg laten ook zien dat dit niet genoeg is.
Tegelijk staan we in Nederland voor de uitdaging om het water dat valt in winter, vast te houden voor de droge zomer. In Nederland is het beleid ‘vasthouden, bergen, afvoeren’. Het regenwater wordt eerst zoveel mogelijk lokaal vast gehouden, dan geborgen in oppervlaktewater of andere bergvoorzieningen, en pas als dit niet mogelijk is, wordt het regenwater afgevoerd. Zodoende is het mogelijk water vertraagd af te voeren en rivier en grondwater beter op peil te houden. Hopelijk lukt dit de komende jaren met veel lokale maatregelen steeds beter!
Minder sneeuw niet gelijk aan lage waterstanden
Bij elkaar genomen is de mindere sneeuwval van de afgelopen tijd dus geen reden om nu al bang te zijn voor lage waterstanden in de Rijn en droogte het komende jaar, Bovendien zien de weerkaarten er de laatste dagen ook weer beter uit (zie artikel hieronder) dus snel weer lekker skien met zijn allen (nu het nog kan).
Bronnen:
meteoswiss.admin.ch/weather/weather-and-climate-from-a-to-z/snow/less-snow.html
Generator of Rainfall and Discharge Extremes (GRADE)for the Rhine and Meuse basins: publications.deltares.nl/1209424_004_0018.pdf
klimaathelpdesk.org/answers/wat-is-de-verwachte-waterstand-van-de-rivieren-over-50-jaar/
maken.wikiwijs.nl/105432/Rivieren_in_Nederland___h45#!page-3463285
Afgestudeerd aan de VU als aardwetenschapper (BSc) met een specialisatie in atmosferische processen en hydroloog (MSc) gespecialiseerd in zware neerslag, overstromingen en klimaatverandering. Ook werkzaam bij Witteveen+Bos als projectingenieur en adviseur stedelijk water en klimaatadaptatie