Nu minder sneeuw in de Alpen, straks gevaar voor de Rijn?

Angstige artikelen in de vaderlandse media die reppen over mogelijk lage waterstanden later dit jaar in de Rijn vanwege het huidige sneeuwtekort in de Alpen. Wat is hier van waar? Gaan we dezelfde taferelen tegemoet als afgelopen zomer, met bijna de laagste waterstanden ooit en alle problemen van dien? Voordat ik hier antwoord op geef even terug naar de basis. Want hoe zat het ook alweer, is de Rijn een regen of gletsjerrivier?

Regen- vs. gletsjerrivier

“Een regenrivier is een rivier die volledig wordt gevoed door regen- en/of grondwater. Dit in tegenstelling tot gemengde rivieren en gletsjerrivieren. Kenmerkend voor een regenrivier is dat de waterstanden sterk kunnen wisselen. Een gletsjerrivier is een rivier die volledig wordt gevoed door het smeltwater van gletsjers. Dit in tegenstelling tot gemengde- en regenrivieren.”

Een regenrivier kent een zeer seizoenaal patroon met hoge afvoeren in de natte en koude winter en lage afvoeren in de warme drogere zomers. Een gletsjerrivier daarentegen is constanter met een lichte piek in de zomermaanden wanneer de meeste smelt plaatsvind en een verlaagde afvoer tijdens de wintermaanden.

Goed is te zien hoe de afvoer van de Maas (regenrivier) verschilt van die van de Rijn (gemengde-rivier) (afbeelding hieronder). Helemaal als je de bovenstroomse grafieken vergelijkt. De Rijn bij Basel laat een typische gletsjerrivier zien en de Maas bij Chooz nog steeds die van een regenrivier.

Laten we deze breder trekken en kijken naar de hoeveelheden sneeuw in de Alpen de afgelopen tientallen jaren. Hieronder is de gemiddelde sneeuwhoogte op Arosa weergegeven.

Te zien is hoe de hoogste sneeuwhoogten gemiddeld een halve maand later gehaald worden en de totale hoeveeheid sneeuw met ruim 20% afneemt. Daarnaast begint het smeltseizoen nu (1991-2020) ruim een maand eerder dan voorheen (1961-1990).

In de toekomst nog minder sneeuw

De Zwitserse weerdienst verwacht overigens met haar klimaatscenario’s voor 2060 nog eens een reductie van 40-50% in totale sneeuwhoeveelheden ten opzichte van nu.

Sneeuw en waterstanden Rijn

De vraag die nu rijst is, zien we dit ook terug in de gemiddelden van de afvoer in de Rijn? Het antwoord is Ja! Allereerst is de piek zelf korter maar krachtiger. Daarnaast is duidelijk dat de afvoer van de Rijn in het klimaatgemiddelde van 1991-2020 bijna een maand eerder piekt dan de smeltpiek in het klimaatgemiddelde van 1901-1990!

Verder zien we dat de natuurlijke variatie in de hoeveelheid neerslag en verdamping van water normaal gesproken ervoor zorgt dat de waterstanden hoog zijn aan het einde van de winter en lente, en het laagst aan het einde van de zomer en herfst. En dus ook dat de sneeuwsmelt uiteindelijk maar voor een klein deel verantwoordelijk is voor de afvoer van de Rijn. Veel belangrijker is de verdamping en de hoeveelheid regen.

Want hoewel de sneeuw afneemt neemt de regen net zo hard toe wat zich direct vertaald in hogere afvoeren van de Rijn in de wintermaanden.

Lage en hoge waterstanden en extreem weer

Veel banger moeten we dus zijn voor de neerslaghoeveelheden in het Rijn stroomgebied van Zwitserland via Duitsland naar Nederland. Extreme droogte zorgt simpel gezegd voor extreem lage waterstanden en extreme neerslag voor extreem hoge waterstanden (afbeelding hieronder). Het toekomstige klimaat, zo is de verwachting, zal zich grilliger gedragen met langere perioden van extreem weer.

Klimaatadaptatie

Klimaatverandering zorgt er al met al voor dat we een verschuiving krijgen in de waterstanden van de rivieren over de seizoenen, met in de zomer meer droogte (lage waterstanden) en in de winter meer overstromingen (hoge waterstanden). De vraag is dus niet zozeer wat de veranderende rivierafvoeren gaan doen. Het is meer de vraag hoe we als mensen omgaan met de veranderende patronen. Bekend voorbeeld van onze aanpassing of ‘adaptatie’ is het project “Ruimte voor de rivier”. Maar de overstromingen in Limburg laten ook zien dat dit niet genoeg is.

Tegelijk staan we in Nederland voor de uitdaging om het water dat valt in winter, vast te houden voor de droge zomer. In Nederland is het beleid ‘vasthouden, bergen, afvoeren’. Het regenwater wordt eerst zoveel mogelijk lokaal vast gehouden, dan geborgen in oppervlaktewater of andere bergvoorzieningen, en pas als dit niet mogelijk is, wordt het regenwater afgevoerd. Zodoende is het mogelijk water vertraagd af te voeren en rivier en grondwater beter op peil te houden. Hopelijk lukt dit de komende jaren met veel lokale maatregelen steeds beter!

Minder sneeuw niet gelijk aan lage waterstanden

Bij elkaar genomen is de mindere sneeuwval van de afgelopen tijd dus geen reden om nu al bang te zijn voor lage waterstanden in de Rijn en droogte het komende jaar, Bovendien zien de weerkaarten er de laatste dagen ook weer beter uit (zie artikel hieronder) dus snel weer lekker skien met zijn allen (nu het nog kan).

Alpen weerbericht | Koude dinsdag, warmere lucht en sneeuw weer onderweg

Bronnen:

meteoswiss.admin.ch/weather/weather-and-climate-from-a-to-z/snow/less-snow.html

Generator of Rainfall and Discharge Extremes (GRADE)for the Rhine and Meuse basins: publications.deltares.nl/1209424_004_0018.pdf

klimaathelpdesk.org/answers/wat-is-de-verwachte-waterstand-van-de-rivieren-over-50-jaar/

maken.wikiwijs.nl/105432/Rivieren_in_Nederland___h45#!page-3463285