Eerste klap poolwervel op komst - kans op SSW?

Nu november alweer een aantal weken oud is, komt de winter steeds dichterbij. In de zuidelijke Alpen heeft de winter zelfs al hard toegeslagen met een extreme sneeuwdump. Aan de andere kant is in de Benelux van echt winterweer nog geen sprake. Toch zijn er tekenen dat er wat ‘oproer’ aankomt hoog in de atmosfeer die gevolgen kan hebben voor de winter. Maar is deze ‘oproer’ krachtig genoeg, of is alles nog te voorbarig?

Op Social Media is het al een paar dagen ‘onrustig’ op het gebied van het weer hoog in de atmosfeer, de zogenaamde stratosfeer. Dat betekent vaak dat er iets interessants gaat gebeuren in de bovenkamer. Ook nu is dat zo, want er is een kans dat we in december een ‘plotselinge stratosferische opwarming’ gaan zien, met mogelijke gevolgen voor het weer in de winter.

Korte introductie

Als introductie volgt hier eerst een uitleg. Daarin leggen we in een notendop uit wat de ‘stratosfeer’ is, wat we bedoelen met een ‘poolwervel’ en natuurlijk de ‘plotselinge stratosferische warming’. Daarnaast komen we ook even terug op waarom een plotselinge stratosferische opwarming interessant kan zijn voor winterweer in Europa.

Begrippen

De stratosfeer is een luchtlaag die zich tussen 10 en 30 kilometer hoogte bevindt, ver boven de hoogte waar wij zelf leven. De onderkant van de stratosfeer is de hoogte waarop vliegtuigen, die lange vluchten maken, vliegen. De stratosfeer is een aparte luchtlaag, omdat de temperatuur in de luchtlaag toeneemt met de hoogte; het wordt dus warmer hoe hoger je komt. Dat is precies andersom vergeleken met de luchtlaag waarin wij leven. Daarin wordt het juist kouder hoe hoger je komt.

Het weer in de stratosfeer wordt iedere winter bepaald door de zogenaamde poolwervel. Dat is een enorm <span class="glossaryLink " data-cmtooltip="Een lagedrukgebied, ook wel depressie, is een gebied waarin de luchtdruk, relatief ten opzichte van de omgeving, laag is. Dit in tegenstelling tot een hogedrukgebied, waarin juist relatief hoge barometerstanden worden gemeten.”>lagedrukgebied die meestal boven de Noordpool ligt. Daaromheen staat een krachtige westenwind met windsnelheden tot 300 kilometer per uur (!). Je kunt het zien als een grote ‘tol’.

Deze ‘tol’ is niet altijd stabiel. Er zijn namelijk soms momenten in de winter dat deze tol van de Noordpool wordt geduwd en sterk verzwakt. Als dat gebeurt, vindt er ook een enorme opwarming plaats in de stratosfeer van ongeveer 40 graden in een paar dagen tijd. Dat wordt ook wel een ‘Plotselinge Stratosferische Opwarming‘ genoemd (Engels: Sudden Stratospheric Warming, SSW).

Intro gevolgen voor winter

SSW’s zijn interessant voor de winter omdat ze invloed hebben op het weer aan de grond. Zie het figuur (afkomstig uit onze winterverwachting) waarom een SSW interessant kan zijn voor het weer erna.

Een korte samenvatting wat we wel en niet kunnen zeggen voor het weer aan de grond na een SSW (zie ook de winterverwachting)

Zie hier een uitgebreidere introductie over SSW’s.

Poolwervel krijgt klap, kansen op SSW daarna?

Het interessante is dat de poolwervel binnenkort waarschijnlijk een fikse klap krijgt. Daarna is er ook een (voorlopig kleine) kans op een SSW. Als dat gebeurt, zou dat dus gevolgen kunnen hebben voor het weer eind december en in januari. In de winterverwachting noemden we al eerder dat er een iets grotere kans was op een SSW dan gemiddeld (dus iets grotere kans dan 2 op 3 deze winter). Het zou dus kunnen dat we dit jaar een ‘vroege’ SSW gaan krijgen.

Vrij grote kans op opwarming

Het lijkt waarschijnlijk dat er een relatief grote opwarming plaats gaat vinden in de bovenkamer over ongeveer 12 dagen. Deze opwarming is vrij krachtig, en zal ook een flinke tik uitdelen aan de poolwervel. Alleen is deze opwarming zelf (nog) niet sterk genoeg om een officiële SSW te veroorzaken.

Grotere kans SSW na opwarming

Door de eerste opwarming wordt de poolwervel mogelijk flink verzwakt. Daardoor neemt de kans op een officiële SSW later in december wat toe. Maar het is nu nog lastig omin te schatten hoe groot deze kans werkelijk is. Wel kunnen we zeggen dat SSW eind november of begin december onwaarschijnlijk is.

Een uitgebreidere analyse van de opwarming, de kans dat die uitkomt, en de kans op een SSW erna, vind je in een aparte blog hierover!

En… wat betekent dit voor het weer aan de grond?

De belangrijkste vraag vanuit het oogpunt van ‘winterweer’ is natuurlijk: wat betekent dit allemaal voor het weer aan de grond?

Zoals eerder beschreven is er een grotere kans op koude-uitbraken in de 60 dagen na een SSW. Als er alleen een opwarming plaatsvindt die niet sterk genoeg is om een officiële SSW te krijgen, dan wordt het weer aan de grond gemiddeld genomen veel minder sterk beïnvloed.

Uit de eerdere conclusies weten we dat een SSW onwaarschijnlijk is voor de eerste 15 dagen. En er is een iets grotere kans op een SSW later in de maand december. Dat betekent het volgende:

• Voor de komende 15 dagen is er geen grotere kans op koude-uitbraken dan normaal door de stratosfeer.
• Als er in december een SSW plaatsvindt, dan is er in de 2 maanden erna een grotere kans op koude-uitbraken.

Voor echt winterweer in Europa moet een eventuele koude-uitbraak wel de goede kant uitkomen. Gebeurt dit niet, dan zorgt een SSW ook niet voor (meer) winterweer in Europa.

Kortom, er staat waarschijnlijk het een en ander gebeuren in de bovenkamer. Maar het is nog te ver weg om veel te kunnen zeggen over een mogelijk grotere kans op koud winterweer erna. Wat we in ieder geval wel kunnen zeggen is dat er de komende 15 dagen nog niet veel ‘hulp’ valt te verwachten vanuit de bovenkamer. Maar ja, de winter is nog niet eens begonnen…

We houden het voor je in de gaten!.

Een uitgebreide analyse van de kans op een opwarming en een mogelijke SSW in december vind je in een tweede blog!

Meediscussieren over deze interessante periode in de bovenkamer en de mogelijke gevolgen voor het weer aan de grond later in december en januari? Ga dan snel naar ons forum!

De winter is op komst… Of de winter in de bovenkamer een ‘warm’ welkom krijgt is nog even afwachten! Foto: Jannes Wiersema.