De weerkundige kant van de droogte - muurvast, maar waarom?

De zomer van 2018 is een zomer die men waarschijnlijk nog lang zal kunnen herinneren – uitzonderlijk warm, en vooral extreem droog! In dit artikel kijken we naar de weerkundige kant van de droogte. Daaruit blijkt dat deze zomer wel een heel opvallende patronen heeft. Ook komen we even terug op de vraag wat de rol van klimaatverandering is in de extreme droogte.

Je hoeft maar even naar buiten te kijken en het valt meteen op: dor gras dat doet denken aan Zuid-Frankrijk… En bomen die doen vermoeden dat de herfst al begonnen is. Toch zit het gras dichter bij de werkelijkheid, want het weer van de afgelopen maanden heeft wel veel weg van een Zuid-Franse zomer.

Woestijnachtige taferelen

Dat het een Zuid-Franse zomer is, blijkt wel uit de hoeveelheid regen die de afgelopen tijd gevallen is. Die laat het namelijk echt lijken alsof we in een woestijnklimaat leven… Zo viel in de maanden juni en juli samen in De Bilt afgerond 17 mm, bijna 129 mm minder dan normaal! Dat is dus maar iets meer dan een tiende (!) van wat er normaal in deze twee maanden valt.

Vorig jaar was dat wel anders: toen viel in juni en juli samen bijna 193 mm, 47 mm meer dan normaal. Deze verschillen zijn op zijn zachtst gezegd wel heel opvallend te noemen.

Regenarmoede = 1976 (tijdelijk) voorbij!

Door de regenarmoede die eigenlijk al in mei begon is het neerslagtekort landelijk gemiddeld opgelopen naar bijna 300 mm. Dat is meer dan in 1976 begin augustus het geval was. Dit geeft mooi aan hoe bijzonder deze droogte is: we zijn het recordjaar 1976 dus (voorlopig) overstegen.

De droogte van dit jaar heeft 1976 (in ieder geval tijdelijk) overtroffen.

Muurvast, maar waarom?

De belangrijkste reden dat het maar niet wil regenen, is dat er al heel lang een blokkerend hogedrukgebied ligt boven Noord- en West-Europa. Het opvallende is dat dit hogedrukgebied ook maar blijft terugkomen. Het hogedrukgebied is mooi te zien in de afwijkingen van luchtdruk voor de maanden mei en juni – in een band helemaal vanaf de Azoren naar Scandinavië is te zien dat de luchtdruk hoger is dan normaal (gele kleuren). Dit hogedrukgebied houdt storingen die regen brengen ver van Europa vandaan, vandaar dat het dus zo droog is.

Waar je een dergelijk stugge blokkade ziet, moet je ook een tegenhanger vinden. En die tegenhanger is ook goed te vinden boven Groenland en IJsland. Daar is de luchtdruk namelijk veel lager dan normaal geweest in de maanden mei en juni (paarse kleuren).

In mei en juni 2018 was de luchtdruk boven Noord- en West-Europa duidelijk hoger dan normaal. Boven Groenland was deze juist lager dan normaal. Kaartje gemaakt via ESRL NOAA.

Met een grote boog om Europa heen

Niet alleen de drukgebieden gedroegen zich abnormaal in mei en juni, de straalstroom was ook raar bezig. De straalstroom is een ‘rivier’ van sterke wind die normaal van west naar oost waait. Lagedrukgebieden volgen grofweg vaak de koers van de straalstroom.

De kaartjes hieronder laten de normale situatie links zien, en de situatie in mei en juni 2018 rechts. Normaal gesproken is de straalstroom ongeveer op Europa gericht. Daarmee worden lagedrukgebieden ook naar Europa gevoerd, en brengen dan regen met zich mee.

Maar rechts kunnen we al zien dat de situatie dit jaar heel anders was: de straalstroom trok met een grote boog om Europa heen! De lagedrukgebieden kozen dus niet de richting van Europa, maar trokken er met een grote boog omheen richting IJsland en het uiterste noorden van Scandinavië.

Normaal gesproken trekt de straalstroom richting Europa en brengt dan storingen met zich mee. In mei en juni 2018 trok de straalstroom met haar storingen met een grote boog om Europa heen! Kaartjes gemaakt via ESRL NOAA.

Het verhaal sluiten

Het patroon van de straalstroom en de luchtdrukafwijkingen kunnen we mooi aan elkaar koppelen. Dat zit namelijk zo: Heel vaak ontstond een lagedrukgebied ten oosten van de VS. Deze lagedrukgebieden trokken vervolgens niet van west naar oost richting Europa. In plaats daarvan bogen ze (met de straalstroom) juist eerder naar het noorden af richting Groenland en IJsland. Vervolgens werd voor die lagedrukgebieden uit (ten zuidoosten/rechtsonder daarvan) het ene na het andere hogedrukgebied vanuit de Azoren in de richting van Scandinavië opgeworpen. En dit proces bleef maar doorgaan!

Linken aan droogte en hitte Europa

Dat de straalstroom en de storingen met een grote boog om Europa heen trokken laat ook zien dat niet alleen Nederland te maken heeft met droogte: hetzelfde geldt voor bijvoorbeeld Groot-Brittannië en Scandinavië.

Tegelijkertijd kunnen we met de straalstroom en de luchtdruk ook verklaren waarom het zo abnormaal warm is in grote delen van Europa. De hoge druk zorgt ervoor dat de lucht boven land kan opwarmen en blijven hangen. Storingen die koelere lucht vanuit het westen meebrengen krijgen dus weinig kans om deze lucht boven Europa uit te laten stromen.

Link met klimaatverandering?

Een veel terugkomende vraag is of de hitte droogte van nu is te wijten aan klimaatverandering. Dit is waarschijnlijk niet direct het geval. Wel worden droogtes in de zomer waarschijnlijker door klimaatverandering. Oftewel: een (intense) droogte is wel waarschijnlijker geworden door klimaatverandering. Hetzelfde geldt voor de warmte: door klimaatverandering is de warmte net wat extremer dan het zou zijn geweest zonder klimaatverandering.

Wat regen in zicht?

De scherpe lezer zal het al gezien hebben: de droogtekaart van het KNMI laat zien dat de droogte vanaf 8 augustus wat minder wordt en zelfs af kan gaan nemen. Meer daarover in het weerbericht van 3 augustus!

Meer weten over de droogte?

Mocht je meer willen weten over de droogte, dan is een eerdere blog van Maarten Minkman het lezen waard. Daarin komen de waterkundige kant van de droogte en andere bijzonderheden mooi aan bod.